Bu alanda Ülkemizde 2 yönlü düzenleme yapılmıştır.
Bunlar; 1- Ulusal düzeyde gerçekleştirilen düzenlemeler 2- Uluslararası düzeyde gerçekleştirilen düzenlemeler
1- Ulusal Düzeyde Gerçekleştirilen Düzenlemeler Ülkemizde sosyal güvenlik hak ve yükümlülükleri düzenleyen 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda uluslararası anlaşma ve sözleşmeler kapsamındaki kişiler Kanundan muaf tutulmuştur. Türk işverenlerin sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerdeki işyerlerinde çalıştırdığı sigortalılar bazı yükümlülüklerden muaf tutulmuştur. 5510 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (g) bendinde, bu kapsamdaki çalışanların sadece kısa vadeli sigortalar ve genel sağlık sigortası kapsamına alınması uzun vadeli sigorta kollarından muaf tutulması öngörülmüştür.
Bununla birlikte yukarıda sözü edilen, 5510 sayılı Kanunun 5/1-(g) kapsamındaki sigortalılara kendi iradeleri doğrultusunda isteğe bağlı sigortaya prim ödeme hakkı öngörülmüştür.
İsteğe bağlı sigortaya devam edilen sürelerin, Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sayılması ve bunlardan genel sağlık sigortası primi alınmayacağı da Kanunun öngördüğü hükümlerdendir.
1978 yılında yürürlüğe giren 2147 sayılı Yurt Dışında Çalışan Türk Vatandaşlarının, Yurt Dışında Çalışma Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanunla, Türk vatandaşlarına yurt dışında geçen çalışma ve ev hanımlığı sürelerinin Türkiye’de emeklilik hakkı kazanması amacıyla borçlanarak değerlendirme hakkı getirilmiştir. 2147 sayılı Kanun, yerine ikame edilen 22/05/1985 tarihli 3201 sayılı Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanunla yürürlükten kaldırılmıştır.
Borçlanma sürecine yeni Kanunla devam edilmektedir.
3201 sayılı Kanun zaman içinde çeşitli evrimlerden geçmiş en son 26.6.2020 tarihli ve 31167 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 7247 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunla yapılan değişikliklerle şu an yürürlükte olan şeklini almıştır.
2- Uluslararası Düzeyde Gerçekleştirilen Düzenlemeler Ülkemiz ile 35 ülke arasında sosyal güvenlik sözleşmesi/anlaşması yapılmış olup bunlardan 34’ü yürürlüğe girmiştir. Diğer 3 ülke ile yapılan sözleşme ise süreç tamamlandığında yürürlüğe girecektir. Bu sözleşmeler/anlaşmalar, yurt dışında bulunan vatandaşlarımıza bulundukları, çalıştıkları veya ikamet ettikleri ülkelerde o ülkenin sosyal güvenliğe ilişkin yasal düzenlemeleri nezdinde;
Sosyal güvenlik hakları ve yükümlülükleri açısından o ülkelerin vatandaşları ile aynı haklara sahip olma, Emeklilik, malullük ve ölüm aylıkları, sağlık yardımları ve iş kazası ve meslek hastalıkları gibi sosyal güvenlik yardımlarına hak kazanmada iki ülkede geçen sigorta sürelerinin birleştirilmesi, Çalıştığı ülkedeki sosyal güvenlik hukuku kapsamında kazanmış oldukları haklardan ülkemizde yararlanma, Ülkemiz sosyal güvenlik hukuku kapsamında kazanmış oldukları haklarını bulundukları veya ikamet ettikleri ülkelerde kullanma
hakkı getirmiştir.
Sosyal güvenlik sözleşmeleri kanun hükmündedir.
Buna ilişkin “Milletlerarası Andlaşmaları Uygun Bulma” başlıklı Anayasamızın 90 ıncı maddesinde “(…) usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. (…)” şeklinde düzenleme mevcuttur.
Bu çalışmamızda yurt dışında çalışan veya ikamet eden vatandaşlarımızla evvelce yurt dışında çalışmış olup anavatana dönmüş vatandaşlarımızın sosyal güvenliğe ilişkin ulusal ve uluslararası düzenlemelerden doğan haklarından yaralanma şekillerine yönelik bilgilendirme hedeflenmektedir. Arzu edilen geri dönüşlerden birisi de sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmiş veya sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmemiş ülkelerde iş üstlenen işverenlerin ve bu işlerde çalışanların farkındalığının artırılmasıdır. Ayrıca, yurt dışında ülkemizin diplomatik temsilciliklerindeki görevliler de istifade edeceklerdir. Çalışma 2 bölümden oluşmakta olup, I. Bölümünde yurt dışı borçlanma işlemleri II. Bölümde Sosyal güvenlik sözleşmeleri/anlaşmaları yer almaktadır.
YURT DIŞINDA YAŞAYAN VATANDAŞLARIN SOSYAL GÜVENLİK REHBERİ