Online Platformlar Üzerinden Gerçekleştirilen Bağış Ve Yardım Toplama Faaliyetlerinin Hukuki Durumu
I.Giriş
İnternet hizmetlerinin gelişmesiyle birlikte özellikle dernek ve vakıflar ile diğer kurum ve kuruluşların, online platformlar vasıtasıyla bağış toplama faaliyetine giriştikleri görülmektedir. Aynı şekilde, ticari faaliyetler dolayısıyla elde edilen gelirlerden belli bir kısmının çeşitli kurum ve kuruluşlara bağışlanması üzerine kurulu iş modellerini esas alan e-ticaret platformlarının sayısında da ciddi bir artış gözlemlenmektedir.
Bu bilgi notu, online platformlar üzerinden yapılacak bağış toplama ve bağışta bulunma faaliyetlerinin yürürlükteki mevzuata uygunluğunu değerlendirmektedir.
II.Bağış ve Yardım Toplama Faaliyetlerine İlişkin Mevzuat
Online platformlar üzerinden bağış toplama faaliyetine ilişkin uygulanabilecek olan mevzuat, “bağış ve/veya yardımda bulunma faaliyeti” ile “bağış ve/veya yardım toplama faaliyeti” arasında bir ayrım yapılmak suretiyle değerlendirilmelidir.
1-Bağış ve/veya Yardımda Bulunma Faaliyetlerine İlişkin Mevzuat
Online platformlar vasıtasıyla, belirli kurum ve/veya kuruluşa bağışta bulunulması, tipik bir karşılıksız kazandırma (bağışlama) işlemi olarak nitelendirilebilecektir. Bağışlama işlemi, hukukumuzda 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun (“TBK”) 285 ila 298 sayılı maddeleri arasında düzenlenmektedir. TBK’nun ilgili maddeleri uyarınca, fiil ehliyetine sahip olan her gerçek ve/veya tüzel kişi bağışlama sözleşmesi/işlemi yapabilmektedir.
Bununla birlikte, gerçek ve/veya tüzel kişilerin sahip oldukları mal varlıklarını herhangi bir kişiye, kurum ve/veya kuruluşa bağışlamaları faaliyetini düzenleyen ve bu konudaki usul ve esaslarına ilişkin TBK hükümleri haricinde daha özel nitelikte bir düzenleme bulunmamaktadır.
Online platformlar aracılığıyla yapılan bağışlamalar, esasen basit bir bağışlama işleminden ibarettir. Bu tür işlemler ise, irade ve sözleşme serbestisi ilkeleri çerçevesinde herhangi bir hukuki sorun arz etmemektedir.
2. Bağış ve/veya Yardım Toplama Faaliyetlerine İlişkin Mevzuat
Bağış ve/veya yardımda bulunma faaliyetlerinin aksine, “bağış ve yardım toplama” faaliyetleri hakkında hukukumuzda özel nitelikte bir takım düzenlemeler bulunmaktadır.
Bu kapsamda ilgili faaliyet türü, 2860 sayılı Yardım Toplama Kanunu (“Yardım Toplama Kanunu”) ve Yardım Toplama Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik’in (“Yardım Toplama Yönetmeliği”) kapsamına girmektedir.
Yardım Toplama Kanunu uyarınca, yalnızca Bakanlar Kurulu’nca belirlenmiş kamu yararına çalışan dernek, kurum ve vakıflar herhangi bir kurum veya kuruluşun iznine tabi olmaksızın yardım ve bağış toplama faaliyetlerinde bulunabilmektedirler. Kamuya yararlı dernek, kurum ve vakıflar haricindeki diğer tüm gerçek ve tüzel kişiler ise, yardım ve/veya bağış toplama olarak nitelendirilebilecek herhangi bir faaliyete girişmeden önce, ilgili makamların iznini almak durumundadırlar.
Yardım Toplama Kanunu’nun “İzin Alma Zorunluluğu” başlıklı 6. maddesi uyarınca; Kişiler ve kuruluşlar, yetkili makamdan izin almadan yardım toplayamazlar. Kamu yararına çalışan dernek, kurum ve vakıflardan hangilerinin izin almadan yardım toplayabilecekleri ise İçişleri Bakanlığının önerisi üzerine Bakanlar Kurulunca belirlenip ilan edilir.
Dolayısıyla, yardım ve bağışta bulunma faaliyetinden ayrı olarak, yardım ve bağış toplama faaliyetlerinin bir takım koşullara tabi tutulduğunu ve bu kapsamda, bu türden faaliyetlerin, izne tabi tutulmak suretiyle denetim altında tutulduğunu söylemek mümkündür.
3. Yardım Toplama Faaliyetinde Bulunan Kuruluşların Online Bağış Toplayan Platformlara Katılımı
Yardım Toplama Mevzuatı kapsamında, yardım toplama faaliyetlerine ilişkin yetkilendirme ve izinlere sahip dernek ve kuruluşların online platformlar üzerinden bağış toplama faaliyetinde bulunmalarında herhangi bir hukuki engel bulunmamaktadır.
Aynı şekilde, bu dernek veya kuruluşların kendileri adına bağış toplayan platformlarda yer almaları açısından da herhangi bir hukuki engel bulunmamaktadır. Bu noktada önem arz eden husus, online platformlar üzerinden, gerekli yetki ve izinlere sahip olan dernek veya kuruluşlar adına yardım toplama faaliyetlerinde bulunacak kişilerin, ilgili dernek veya kuruluş tarafından yetkilendirilmiş olmasıdır. Konuya ilişkin İçişleri Bakanlığı Hukuk Müşavirliğince hazırlanan 28.05.2009 tarih, 8234 sayılı hukuki görüşte:
"Derneklerin merkezinin, şubesinin veya temsilciliğinin bulunduğu yerde, yönetim kurulu üyeleri veya yönetim kurulunca yetkilendirilerek adına yetki belgesi düzenlenmiş kişiler tarafından, alındı belgesi karşılığında veya derneğin kendi web sitesi üzerinden bağış kabul edilebileceği; ancak, organizasyonlarda bulunularak, ilan edilerek, duyuru yapılarak ya da kapı kapı dolaşılarak kişi ve kuruluşlardan yardım yapması istenilecek ise, 2860 sayılı Yardım Toplama Kanunu kapsamında hareket edilmesi gerektiği ifade edilmiş"tir
III.Sonuç
Yukarıda açıklanan bilgiler ışığında, hangi ad altında olursa olsun, belirli bir organizasyonun, kendi ad ve hesabına yardım toplama faaliyetine girişmesi durumunda, bu organizasyonun yetkili idari makamlardan, ilgili faaliyete ilişkin gerekli izinleri alması gerekmektedir. Söz konusu iznin alınmış olduğu durumunda, ilgili bağış ve yardımların online platform üzerinden toplanması hukuki bir sakınca yaratmayacaktır.